Kennis

Wil je ook de nieuwsbrief ontvangen? Schrijf je hieronder in:

Hieronder vind je een groot aantal korte besprekingen van boeken over de klimaatcrisis. In de Volkskrant van 21 mei 2022 verscheen een mooi overzicht van onlangs verschenen klimaatboeken, dat we hier graag opnemen.

Omarm de Chaos
Jan Rotmans en Mischa Verheijen
Uitgeverij De Geus, 2021

‘Hoogleraar transitiekunde Jan Rotmans beschrijft in zijn hoopgevend boek “Omarm de chaos” tien grote veranderingen die we nodig hebben, willen we de wereld een beetje leefbaar houden. Welke transities kunnen we in de huidige chaos onderscheiden? Welke stadia doorlopen die transities?’

Onheilspellend? Reëel. Boordevol informatie. Hoopvol!

Dat waren de sleutelwoorden, die in mij opkwamen na het lezen van ‘Omarm de Chaos’.

‘Zeer zware tijden in aantocht, de overheid moet keihard ingrijpen’ kopte Trouw. Jan Rotmans spreekt over een polycrisis. Dat is onheilspellend, maar ook reëel. Van iedere crisis kunnen we leren.

Een complex systeem streeft naar evenwicht, kan uit evenwicht raken; dan ontstaat chaos. Het mooie van zo’n chaos periode is dat kleine veranderingen, zeker wanneer ze worden uitgevoerd door velen, het complexe systeem kunnen laten ‘kantelen’ naar een nieuw evenwicht. Dat is hoopvol. Iedere crisis is een kans. Het klinkt allemaal een beetje hoogdravend, maar wordt uitermate helder uitgelegd. Er komen, en er zijn al, veel crisissen, om maar een paar te noemen: COVID pandemie, klimaatcrisis, biodiversiteitcrisis, energiecrisis, grondstoffencrisis etc. Het boek gaat daar uitgebreid op in. Om die polycrisis te bestrijden en er uit te komen zijn transities nodig, ook daar gaat Jan Rotmans op in. In een recensie nauwelijks te beschrijven. Het nodigt uit om het zelf te lezen. De transities worden naar sectoren verhelderend beschreven. Maar hoe staan we er nu voor?  Een figuur is nu passend. 

Maar …. hoe moet dat dan? Ook daarop geeft het boek een antwoord. Ik laat het even bij de titels van de daarover gaande hoofdstukken: ‘Ambtenaren kunnen het verschil maken’; ‘Hoe overleef ik als bedrijf de volgende crisis’ en ‘Een palet van transities: uitdagingen en oplossingen’. Dat laatste hoofdstuk telt meer dan 10 transities. Goed om te lezen.

En als dat allemaal uitgevoerd wordt volgt een mooie toekomstvisie hoe Nederland er in 2121 uit kan zien.

Als laatste een heel belangrijk hoofdstuk over de persoonlijke transitie. Rotmans beschrijft heel eerlijk en boeiend hoe zijn eigen transitie is verlopen, ruwweg van kennis naar emotie, zonder overigens de kennis te verliezen. Een transitie die we allen zouden moeten meemaken. Verandering van mindset is daarbij het sleutelwoord. Verder alles over veranderprocessen en leiderschap.

Ik schreef de recensie na de tweede keer lezen. Dat was, voor mij, nodig om de veelheid aan informatie een beetje goed te kunnen bevatten. Het zal niet de laatste keer dat ik naar het boek grijp om nog eens een onderwerp te verinnerlijken. 

Geen tijd? Kijk en luister naar het webinar van de Belgische Grootouders voor het Klimaat. 

https://www.youtube.com/watch?v=CoaZ-ZxS1Nw&t=119s

Het nodigde mij uit om het boek te kopen en te lezen. ‘Omarm de Chaos’:  gewoon doen!

De Klimaatalmanak
Het is nog niet te laat

Geschreven en samengesteld door circa 330 vrijwilligers
Uitgeverij Haystack, 2022

Als ik deze Almanak kort typeer: “helder over de kritische situatie waarin het klimaat verkeert, desalniettemin ook met een positieve boodschap.” 

Ik heb deze Klimaatalmanak ontvangen via één van de initiatiefnemers Michel Porro en kan zeggen dat dit de tot nu toe meest complete verzameling feiten over de klimaatverandering is die ik ben tegengekomen. Gerubriceerd in een aantal hoofdstukken, waaronder een uitleg van klimaatverandering, de oorzaken en gevolgen. Hierbij is de meest recente informatie gebruikt, waaronder het laatste IPCC-rapport. Maar de Almanak kijkt ook verder naar mogelijke oplossingen en verantwoordelijkheden. Voor hen die nog meer willen weten, wordt in de Almanak verwezen naar de bronvermeldingen op de engelstalige website. 

De Almanak geeft onder andere inzicht in de processen die de grootste vervuiling veroorzaken en vertaalt dat ook naar landen en ondernemingen. Het gaf de bevestiging dat betere gezondheidszorg en onderwijs indirect van essentieel belang zijn bij het realiseren van CO2 reductie, met bijna net zoveel impact als verminderen van voedselverspilling. Maar ook dat er maar liefst 200.000 ton schapenwol per jaar wordt weggegooid, die de totale vraag naar noppenfolie als verpakkingsmateriaal zou kunnen vervangen. Ik wist dat niet, u wel?

Samenvattend: een waardevol naslagwerk, met volop mogelijkheid voor individuele verdieping, dat mij aanzet tot actie en het nadenken waar mijn actie het meest effectief kan zijn.

Gered door de boomkikker, de grote toekomst van mens en natuur.
Ignace Schops
Uitgeverij Lannoo Campus
(ook digitaal beschikbaar)

“Het is tijd voor biodiversiteit”. Met deze zin eindigt het boek van Ignace Schops. Ik kwam op het boek na de zeer interessante Webinar van de Belgische Grootouders voor het Klimaat: Biodiversiteit: Landschapsparken, een zegen voor biodiversiteit en klimaat. Ik heb direct het boek gekocht, en heb het geboeid vrijwel in één ruk uitgelezen.

De beide crisissen, de opwarming van de aarde en het verlies aan biodiversiteit, die nu al aan de gang zijn en waarmee we in de toekomst veel meer mee te maken zullen krijgen zijn niet los van elkaar te zien. Maatregelen alleen op klimaat gericht zullen te beperkt zijn om de biodiversiteit te beïnvloeden en omgekeerd. En daar schieten we dus niets mee op. Beide problemen dienen integraal en in samenhang benaderd te worden, waarbij klimaatrechtvaardigheid uitgangspunt is. Diegenen, die het minst hebben bijgedragen aan de beide crisissen worden en zullen er het meest door getroffen worden. Een andere omgang met de natuur is noodzakelijk, wij kunnen de natuur niet redden, maar de natuur kan ons wel redden. We zullen het samen moeten oplossen . ‘Ik ben omdat wij zijn’ uit de Ubuntu gemeenschap is een credo. Hij beschrijft mooie voorbeelden hoe nationale grote parken een belangrijke rol kunnen spelen in het vermeerderen van de biodiversiteit en mee kunnen doen aan de nodige vergroening. Voorbeelden, onder anderen, Yellowstone Park, de Grensmaas en vooral het Nationaal Park Hoge Kempen waar Ignace Schops directeur van is.  ‘Als wij de boomkikker kunnen redden, dan zal de boomkikker ons redden’. Internationaal zijn er al verschillende ecosystemen, die een eigen ‘rechtspersoonlijkheid’ hebben gekregen, wat hun bescherming zeker ten goede komt.  Schops ontwierp het (Re)Connection model dat uitgaat van vier krachtlijnen: 1) Natuur met natuur verbinden, 2) Mensen met natuur verbinden, 3) Bedrijven met natuur verbinden en 4) Beleid met praktijk verbinden. Mede hiervoor en voor het opzetten van het nationale park kreeg hij in 2008 de prestigieuze Goldman Environmental Price, die dit jaar ook is uitgereikt aan Marjan Minnesma. Het boek is in heldere eenvoudige taal geschreven, mooie voorbeelden, een absolute aanrader.  “Think globally, act locally and change personally”. 

De eeuw van Felix
Ruben Jacobs
Uitgeverij Thomas Rap
2022

Vanaf het moment dat Ruben Jacobs vader ging worden steeg zijn betrokkenheid bij milieu, duurzaamheid en klimaatverandering. Wat zou de eeuw van Felix brengen? Een gevoel dat vele Grootouders voor het Klimaat zullen herkennen bij de geboorte van hun kleinkinderen gezien hun actiebereidheid.

Het boek begint met een beschrijving van ‘verwachtingen’ en mogelijkheden, met Grenzen aan de Groei en verdere scenario’s als uitgangspunt. Daarna begint zijn ‘zoektocht’; hij onderzoekt wat er allemaal aan mogelijkheden zijn om het tij te keren. Hij gaat in gesprek met verschillende groepen en instituten die aan een duurzame samenleving werken. Ik noem er slechts een paar: de Triodos bank, wat kan je zelf doen, Extinction Rebellion, Fossielvrij Hoger Onderwijs, regeneratieve landbouw, voedselbossen, Le Roy’s Ecokathedraal en vele anderen. Lees het zelf. Ruben zoekt zowel in zijn eigen directe omgeving als bij grotere groepen en in de literatuur. Hij komt tot de conclusie dat er immens veel gebeurt. Ik kan het niet beter zeggen dan hoe hij het zelf verwoordt: Mijn verkenning voert me langs mensen, plekken en ideeën uit heden en verleden die een nieuw licht werpen op de verhouding tussen mens en aarde. De geschiedenis wijst namelijk uit dat echte verandering zelden door overheden en bedrijven in gang gezet wordt, maar door ons zelf.

Het boek leest als een trein en de leesbaarheid wordt heel erg vergroot door het persoonlijke in het verhaal, en helemaal omdat dat Felix ( nu drie jaar) er steeds ’tussendoor loopt’.

Ruben schreef ook een mooi artikel over zijn zoektocht.

Een beter milieu begint niet bij jezelf
Jaap Tielbeke
Das Mag Uitgeverij B.V.
2020

Jaap Tielbeke groeide op in de periode dat de overheid via een postbus 51 campagne de burgers probeerde te overtuigen dat een beter milieu bij jezelf begint door b.v. het licht uit te doen bij het verlaten van de kamer en de gordijnen dicht om de kou buiten te houden. Ik zie de spotjes nog voor me en u waarschijnlijk ook.

Toen Tielbeke zeven jaar geleden bij de Groene over milieu begon te schrijven werd het hem steeds duidelijker hoe we door die overheid voor de gek zijn gehouden. Toen corona uitbrak greep hij deze gelegenheid aan om al zijn kennis die hij de afgelopen jaren over dit onderwerp had verzameld voor een groot publiek inzichtelijk te maken in een buitengewoon helder geschreven boek.

“In een beter milieu begint niet bij jezelf” laat Jaap Tielbeke zien hoe de CO2 emissiehandel in elkaar zit. Hij geeft voorbeelden van Greenwashing en onderzoekt of het duurzame beleid dat multinationals zeggen te voeren klopt. Vaak is dat een onjuiste voorstelling van zaken. Hij spreekt met wetenschappers over oorzaken en oplossingen van de situatie waarin we beland zijn. Hij beschrijft de pogingen van diverse organisaties die een of meerdere onderdelen van het probleem proberen onder de aandacht van het grote publiek te brengen en medestanders zoeken om de problemen op te lossen.

Lees de volledige recensie.

ABC van het Klimaat
Een uitgave van de Belgische Grootouders voor het Klimaat

Een interessante publicatie, waar van A tot Z in totaal 177 klimaat thema’s worden uitgelegd.
Van Agro-ecologie tot Zuidpool….

Het boek wil hoop geven in deze verwarrende corona – en klimaatcrisis. Mensen zijn vindingrijk en ze werken graag samen. Burgers, bedrijven en een sturende overheid kunnen de totale klimaatontsporing voorkomen en zorgen voor een beter leven voor iedereen.

Het boek ‘ABC voor het Klimaat’ werd geschreven door de mede-voorzitter Hugo Van Dienderen van de Grootouders voor het Klimaat BE, zijn dochter Ilse en kleindochter Amber. Een andere kleindochter, Muse, illustreerde het boek.

Grote kracht van het boek is dat bij ieder hoofdstuk de schrijver ervan in een kernachtige alinea haar/zijn mening over het beschreven onderwerp geeft.

Bestellen kan via de website van de Grootouders voor het Klimaat BE.

https://www.grootoudersvoorhetklimaat.be/boeken/

De Goede Voorouder
‘Lange termijn denken voor een korte termijn wereld’
Roman Krznaric
Ten Have
2021

Natuurlijk moeten we klimaatverandering met alle macht en kennis tegengaan! Dat is zelfbehoud!

Natuurlijk moeten we aan klimaatadaptie werken! Want het gaat warmer worden. Ook dat is zelfbehoud. Hoe warm? Dat hebben we voor een groot deel zelf in de hand.

Maar er moet meer gebeuren, omdat allemaal te bewerkstelligen. We moeten het korte termijn denken van de huidige maatschappij achter ons laten en gaan werken met lange termijn denken. 

De grote problemen van deze tijd gaan terug op één ding, het denken in korte termijn. Dat koloniseert de toekomst. Zo ontstaat er ongelijkheid tussen bevolkingsgroepen en nemen existentiële bedreigingen toe. We staan aan de rand van de afgrond. Toch is er hoop! 

Om Goede Voorouders te zijn moeten we o.a. onze economie en politiek radicaal omvormen. We moeten onze kortzichtigheid inruilen voor lange termijn denken. Krznaric geeft zes manieren, ik noem er een paar: denken als erflaters, intergenerationele rechtvaardigheid, kathedraaldenken (de naam zegt het al, inheemse volkeren denken vaak in zeven generaties) en het stellen van transcendente (alles overstijgende ) doelen. Dan verschuiven we de loyaliteit van onze generatie naar de hele mensheid, inclusief volgende generaties, en kunnen we onze planeet en onze toekomst redden. Diepe democratie, ecologische beschaving en culturele evolutie zijn de trefwoorden. Krznaric geeft voorbeelden van ’tijdrebellen’ die bovengenoemde denkwijzen in praktijk brengen, waaronder de Donut economie van zijn echtgenote Kate Raworth.

De belangrijkste vraag die we ons zelf moeten stellen is: “Zijn we een Goede Voorouder”?

Het is allemaal de schuld van de Chinezen!
En andere dooddoeners over het klimaat.
Tine Hens
Uitgeverij EPO
2021

In het Canvas TV programma De Afspraak besprak Tine Hens klimaatontkenning en hoe daar mee om te gaan. Haar mailbox ontplofte. Ze las de reacties, beantwoordde, en ging in discussie. Het werd de aanzet tot het boek. De tien belangrijkste argumenten werden de hoofdstukken:
Het klimaat is altijd veranderd; Hoe meer CO2, hoe beter voor de planten; Niet klimaatontwrichting is het probleem, wel de overbevolking; Wij zijn te klein om het verschil te maken. Het is de schuld van de Chinezen; Technologie zal ons redden; We gaan toch niet terug naar de middeleeuwen; Zonnepanelen zijn ook vervuilend; Het is te duur ; Het is te laat; We mogen niet alarmistisch zijn.
Interviews met o.a. klimaatwetenschappers, demografen, schrijver en wetenschappelijke literatuur. De toestand van bomen (hitte- en droogtestress) vond ik zelf enigszins beangstigend. Maar goed om te weten om te kunnen reageren.
Twee uitspraken die me raakten:
‘Wie over de klimaatcrisis wil praten, moet de ongelijkheid in en tussen landen benoemen’
‘Plant bomen overal waar je kunt. Op straten, pleinen, in parken. Laat klimop over gevels van huizen slingeren, tover de steden om in oases van groen. Overal waar de plant kan leven, moet er een plant zijn. De reden is eenvoudig: zelfbehoud. We zullen ze nodig hebben.

Nu het nog kan
Extinction Rebellion NL
De Bezige Bij
2020

We leven in een uitzonderlijke tijd. Alles staat op het spel: ons welzijn, onze toekomst, onze planeet.
Samen kunnen we een einde maken aan de wereldwijde klimaatcrisis en de ecologische ramp die zich aan het voltrekken is. Niemand hoeft machteloos toe te kijken. Maar het is nu of nooit. Dit boek geeft je hoofd de kennis, je hart het vuur en je handen de instrumenten om in actie te komen tegen extinctie en voor het leven.
Met bijdragen van: Jan Terlouw, Marjan Minnesma, Generaal Tom Middendorp, Jelmer Mommers en anderen.

Wat iedereen zou moeten weten over klimaatverandering
Bart Verheggen
Prometheus
2020

Met dit boek schept klimaatwetenschapper Bart Verheggen duidelijkheid in de veelheid aan – soms tegenstrijdige – informatie. Met medewerking van Jos Hagelaars en Hans Custers legt hij op een heldere en begrijpelijke manier uit wat we zoal weten over klimaatverandering: hoe en waarom verandert het klimaat en hoe weten we dat eigenlijk? Welke risico’s kleven daaraan en hoe kunnen we die beperken?
Dr. ir. Bart Verheggen (1972) is klimaatwetenschapper en docent aan Amsterdam University College. Hij neemt – onder andere middels zijn blog – al jaren actief deel aan het maatschappelijke debat over klimaatverandering.

Hoe gaan we dit uitleggen
Jelmer Mommers
De Correspondent
2019

In dit boek beschrijft Jelmer Mommers een van de grootste problemen van onze tijd: klimaatverandering. Een probleem dat bij de meesten van ons vooral een gevoel van machteloosheid oproept. Ten onrechte. Want achter de nieuwsberichten over smeltende ijskappen, uitstervende diersoorten en ontkennende politici groeit een wereldwijde beweging die laat zien: onze toekomst op aarde schrijven we zelf.

Natuurlijk
Jan Terlouw
Uitgeverij De Kring
2019

In 2018 schreef Jan Terlouw het Boekenweekessay ”Natuurlijk”. Het was een ode aan de natuur en een vurig pleidooi om de aarde in betere staat achter te laten voor volgende generaties. Binnen drie dagen was het overal uitverkocht. Op veler verzoek is dit essay heruitgegeven, en ditmaal in een meer dan dubbeldikke editie. Jan Terlouw heeft het uitgebreid met nieuwe hoofdstukken die zijn actuele inzichten op het gebied van duurzaamheid en energietransitie bevatten. Bovendien is het toekomstverhaal ‘Mevrouw de president’ erin opgenomen.

No one is too small to make a difference
Greta Thunberg
Penquin Books
2019

This book brings you Greta in her own words, for the first time. Collecting her speeches that have made history across Europe, from the UN to mass street protests, No One Is Too Small to Make A Difference is a rallying cry for why we must all wake up and fight to protect the living planet, no matter how powerless we feel. Our future depends upon it.

Brand!
Naomie Klein
De Geus
2019

Naomi Klein schrijft al tien jaar over het klimaat. Tien jaar waarin de aarde onherstelbare schade heeft opgelopen en de politieke landkaart ingrijpend is veranderd. Te lang hebben we het economische systeem van ongelimiteerde consumptie en ecologische uitputting in stand gehouden.
Voor Klein – en voor steeds meer mensen – is er maar één conclusie mogelijk: de economische, sociale en ecologische crises waar we ons in bevinden, houden sterk verband met elkaar. We moeten onze beschaving ingrijpend veranderen. Het is tijd voor een nieuwe groene politiek.

Ons huis staat in brand
Greta Thunberg, Beata Ernman, Malena Ernman en Svante Thunberg
De Bezige Bij
2019

Ons huis staat in brand is het niet eerder vertelde, zeer intieme verhaal van Greta Thunberg en haar familie. Haar moeder, operazangeres Malena Ernman, beschrijft de moeilijke jaren die voorafgingen aan die dag in augustus: hoe Greta als jong meisje worstelde met depressies en een eetstoornis, hoe haar ouders zochten naar verklaringen en hoe ze omgingen met de diagnose die volgde, hoe Greta voor het eerst over klimaatverandering hoorde en niet kon stoppen erover na te denken, hoe ze haar gezin overtuigde om hun levensstijl fundamenteel te veranderen en te vechten – voor het klimaat en voor de toekomst.

Drawdown, het meest veelomvattende plan ooit om klimaatontwrichting te keren
Paul Hawken
Mauritsgroen•mgmc
2018

Drawdown komt met 100 realistische en stoutmoedige oplossingen waarmee we de opwarming van de aarde kunnen keren. Nu het probleem van klimaatontwrichting, ruim tien jaar na Al Gore’s ‘An Inconvenient Truth’, steeds nadrukkelijker en in bredere kring begint in te dalen, dreigt de stemming eromheen er niet positiever op te worden. De omvang van het probleem en de noodzakelijke aanpak dreigt velen te verlammen. Het geweldige van ‘Drawdown’ is dat voor dit boek een krachtige internationale coalitie van eminente onderzoekers, professionals en wetenschappers een verzameling van 100 realistische en stoutmoedige oplossingen tegen klimaatverandering identificeerde, en deze grondig doorrekende op benodigde investeringen, het te verwachten financiele rendement, en – uiteraard – op hun klimaateffect.

Paleoclimate
Michael L. Bender
Princeton University Press
2013

In this book, Michael Bender, an internationally recognized authority on paleoclimate, provides a concise, comprehensive, and sophisticated introduction to the subject. After briefly describing the major periods in Earth history to provide geologic context, he discusses controls on climate and how the record of past climate is determined. The heart of the book then proceeds chronologically, introducing the history of climate changes over millions of years — its patterns and major transitions, and why average global temperature has varied so much. The book ends with a discussion of the Holocene (the past 10,000 years) and by putting manmade climate change in the context of paleoclimate.

Storms of my grandchildren
James Hansen (Makiko Sato)
Bloomsbury Publishing Plc
2011

In Storms of My Grandchidren , Dr. James Hansen, the world’s leading scientist on climate issues, speaks out for the first time with the full truth about global warming: the planet is hurtling even more rapidly than previously acknowledged to a climatic point of no return. Although Hansen was Al Gore’s science advisor for An Inconvenient Truth, his recent data shows that our situation is even more dire today. But politicians haven’t made the connection between the policy and the science. He shows why Gore’s solution won’t work, why we must phase out all coal, and why 350 ppm of carbon is a goal we must achieve in the next two decades if our grandchildren are to avoid global meltdown.

The global carbon cycle
David Archer
Princeton University Press
2011

The Global Carbon Cycle is a short introduction to this essential geochemical driver of the Earth’s climate system, written by one of the world’s leading climate-science experts. In this one-of-a-kind primer, David Archer engages readers in clear and simple terms about the many ways the global carbon cycle is woven into our climate system. He begins with a concise overview of the subject, and then looks at the carbon cycle on three different time scales, describing how the cycle interacts with climate in very distinct ways in each.

Hoop voor de Aarde
Hoe we samen het klimaat kunnen redden
Katherine Hayhoe
KokBoekencentrum Uitgevers, Utrecht

Katherine Hayhou is een klimaatwetenschapper, die zich daarnaast verdiept heeft in menselijk gedrag en communicatie. Belangrijkste boodschap van haar boek: Klimaatverandering: praat erover. Ze geeft een grote hoeveelheid voorbeelden hoe dat te doen. Veel ervan zijn nogal gericht op de Amerika en spelen zich ook vaak af in de christelijke levenssfeer. Dat lijkt een beperking, maar het zijn dan ook haar eigen persoonlijke ervaringen. Veel tips voor klimaatgesprekken, hoe te beginnen, hoe te eindigen, maar de belangrijkste is: zoek raakvlakken met je gesprekspartners. Meestal kun je dan uitkomen op onderwerpen die met klimaatverandering te maken hebben. Naast gespreksvoorbeelden geef ze ook veel feiten weer, ze is  tenslotte klimaatwetenschapper. Wat kun je zelf doen, want we moeten het samen oplossen. En ze heeft hoop voor de Aarde. In het laatste hoofdstuk geeft ze een mooi beeld over wat haar hoop geeft. Een interessante mengeling van de oefening van hoop (verwijzend naar het boek ‘Actieve Hoop’ van de boeddhistische milieuactivist en systeemtheoreticus Joanna Macy) en de liefde zoals de apostel Paulus dat verwoord in zijn brief aan de Romeinen. Er is hoop voor de Aarde!!

Een eerlijk, persoonlijk en goed leesbaar boek, in heldere taal geschreven.

Klimaat Positief 
Zo haal je CO2 uit de lucht 

Melissa Oosterbroek
ISBN: 9789464351781

Hoe voorkom je de eigen CO₂ uit stoot? Hoe verminder je je eigen CO₂ emissie? Hoe haal je CO₂ uit de lucht? 

Een mooi, helder en vooral praktisch boek. Niet zomaar tips, want bij iedere actie wordt de CO₂ besparing, vermindering c.q. opslag kwantitatief in kg CO₂ weergegeven. Heel veel concrete voorbeelden die je kunt uitvoeren, teveel om op te noemen. Om maar een paar voorbeelden te noemen: bomen planten, kamerplanten, verticaal groen, wormen hotel, lokaal eten, isolatie, zonnepanelen, verpakkingen, voedselverspilling tegengaan etc. Maar ook in je gedrag ‘naar buiten’, hoe je anderen en bedrijven beïnvloeden kunt zijn er duidelijke voorbeelden. 

Sterk punt van het boek is dat ieder hoofdstuk eindigt met concrete aanwijzingen voor de politiek hoe ze acties van burgers moeten faciliteren, versterken en verbreden. Ook richting bedrijfsleven tips. Er is zoveel meer in dit boek, ga het gewoon zelf lezen en ervaren. 

Klein puntje, hoewel impliciet vermeld, had ik graag gezien dat de politieke verantwoording ten opzichte van de grote vervuilers iets uitgebreider aan bod was gekomen. 

Maar het doet niets af aan de zinvolheid van dit boek. Wat het plezierig maakt om te lezen is dat het gelardeerd is met voorbeelden hoe de schrijfster het zelf uitvoert in haar eigen huis. Goed voorbeeld doet goed volgen. En de foto’s van dochter Belle, die ze erbij betrekt, zijn hartveroverend.

Melissa Oosterbroek is een uiterst actief gemeenteraadslid in Haarlem. Grootouders voor het Klimaat Haarlem hebben een goed gesprek met haar gehad en fietsten na afloop direct naar de dichtstbijzijnde boekhandel.

‘Klimaat Positief’ alleen voor die titel zou je het boek moeten kopen. Veel en zinvol leesplezier en bijbehorende actie.

The Ministry for the Future
Kim Stanley Robinson
Orbit Publishers

The Ministry For The Future is a masterpiece of the imagination, the story of how climate change will affect us all over the decades to come. Its setting is not a desolate, post-apocalyptic world, but a future that is almost upon us – and in which we might just overcome the extraordinary challenges we face. The Ministry of the Future is (nog) niet in het Nederlands vertaald,

Ondanks dat het verhaal fictie is geeft het veel informatie over allerlei goede en minder verstandige maatregelen om de opwarming van de aarde te reduceren.

Het boek begint met een beschrijving van een ontzettende hittegolf in India, zoals momenteel ook aan de gang is. Bij ontwikkelingswerker Frank May veroorzaakt het een ernstig trauma.

Maar het is ook de aanzet voor India om drastisch te veranderen, beginnend met klimaatmanipulatie, een andere manier van landbouw en sterke inzet op duurzaam geproduceerde energie. India wordt zo een voorbeeld voor alle andere landen. Maar er zijn ook de Children of Pali die CEO’s en miljardairs ombrengen en (in andere landen dan India) de veestapel decimeren met ziekteverwekkende biologische agentia. Later in het boek blijkt dat ook het Ministry for the Future een ‘zwarte tak’ heeft die buitenwettelijke actie niet schuwt. Het Ministry for the Future is een mondiaal opererend instituut met betrekkelijk weinig macht, veel moet onderhandeld worden, de minister is de Ierse Mary Murphy. Het ministerie wordt beschreven door verhalen er over, notulen van vergaderingen, gesprekken in kroegen en tijdens wandelingen. Er zijn terugblikken naar de Parijs Conventie en eerder gehouden COP’s. Na een lange omzwerving ontvoert Frank Mary, eigenlijk alleen om een gesprek met haar te hebben. Na zijn arrestatie bezoekt Mary hem in de gevangenis en er ontstaat een vriendschapsrelatie die verder als een rode draad door het boek loopt.

Allerlei maatregelen woorden minutieus beschreven, ik licht er een uit: het boren van gaten in de ijsmassa van Antarctica zodat het opwellend water aan het oppervalk bevriest en de ijskap hersteld.

Een belangrijke aanzet tot herstel van de klimaatcrisis is de introductie van een Crypto Carbon Coin. We volgen de onderhandelingen van Mary met verschillende nationale ministers van financiën. Carbon Coins zijn te verdienen door de CO₂ uitstoot te verminderen of te voorkomen. De werking wordt wel uitgelegd, maar mijn economische kennis is te beperkt om het te begrijpen. Kate Raworth meldt in haar Twitteraccount dat ze het erg interessant vindt.

Al die zaken, maatregelen, ander economie, andere landbouw, ander vervoer, andere manier van leven enzovoorts maken dat de aarde herstelt van de mondiale opwarming. Het boek eindigt met de beschrijving van een reis per zeppelin over de wereld, waarvan inmiddels de helft bestaat uit natuurgebieden, waarna terug in Zürich de Fasnacht (Carnaval) gevierd kan worden.

We waren gewaarschuwd
Jaap Tielbeke
DAS MAG Uitgeverij
2022

De mensheid put de planeet uit en roept zo onvoorstelbaar onheil over zich uit. Het klinkt als de laatste samenvatting van het laatste klimaatrapport, maar tot deze conclusie kwam een team van wetenschappers 50 jaar geleden al. In ‘De grenzen aan de groei” van Dennis Meadows ook wel het ‘Rapport van de Club van Rome ‘ genoemd. Wat deden we  er mee, maar vooral wat deden we  er niet mee. De boodschap was duidelijk, er zijn grenzen aan de groei, aangegeven en verstoord door het opraken van grondstoffen. Jaap Tielbeke geeft een heldere historische beschrijving van wat er allemaal gebeurde, en vooral ook wat niet; in de politiek, en met voor en tegenstanders. Vooral die tegenstanders. Jean Paul van Soest schreef daar later ‘De Twijfelbrigade’ over. De volgende rapporten hadden veel minder impact dan het eerste, hoewel de boodschap net zo indringend was. Het ongeloof stak de kop op. En nu in 2022? Jaap Tielbeke vat dat samen als: “De klimaatcrisis is in volle gang. Het geloof in de groene groei begint te wankelen. Maakt het grensdenken een comeback? En kunnen we daar mee het tij nog keren?”

Het boek is een prachtige beschrijving van wat er gebeurde, wie er wat mee deden en wie er tegen ageerden o.a. Björn Lomborg. Reacties van ‘Rio de Janeiro’ en volgende politiek/wetenschappelijke bijeenkomsten, wat werd afgesproken en wie ondertekende dat niet. Ook Kate Raworth en David Attenborough komen aan bod. Te veel om op te noemen, ga het lezen. Bijna een spannend verhaal. Nog één quote: “Dat er twijfel gezaaid wordt over de geloofwaardigheid van de klimaatwetenschap is niet nieuw. Al sinds het verschijnen van het eerste IPCC-rapport zijn er dwarse ingenieurs en geologen die, al dan niet met financiële steun van de fossiele industrie, de opwarming van de aarde afdoen als een fabeltje”. En dat heb ik na een klimaatlezing van Extinction Rebellion in Haarlem persoonlijk meegemaakt. Ze bestaan nog, een van de laatste der Mohikanen. 

Stikstof
De sluipende effecten op natuur en gezondheid
J.W. Erisman, W. de Vries e.a.
Biowetenschappen en Maatschappij
2021

Vóór de coronacrisis was er een andere crisis waardoor Nederland de adem inhield. De stikstofcrisis, waardoor onder andere de bouw van nieuwe projecten werd stilgelegd. Twee jaar voor het verschijnen van dit boek had de Raad van State uitspraak gedaan over het Programma Aanpak Stikstof. De Raad van State oordeelde dat de maatregelen van de PAS onvoldoende zijn om een daling van de stikstofdepositie te realiseren en daarmee de natuur in Nederland te beschermen. Er is sindsdien veel geschreven over stikstof, echter zonder dat er een overzicht is van de historie van het probleem, de achtergronden, de belangrijkste zaken die spelen en de mogelijke aanpak. Dit boek wil daaraan tegemoet komen door alle aspecten van de stikstofproblematiek voor een breed publiek te beschrijven. 

Het is geschreven door ruim 20 deskundigen op het gebied van ecologie, biologie en bodem. De tekst is verdeeld over vier hoofdstukken met in totaal 28 paragrafen, wat het voor de lezer makkelijk maakt om de onderwerpen te vinden waarin men is geïnteresseerd. Het boek is tamelijk vlot leesbaar, sommige passages zijn echter wat scheikundig van inhoud. Het is royaal voorzien van afbeeldingen en grafieken. Hoewel stikstofoxiden doorgaans geen broeikasgas zijn (lachgas uitgezonderd) en dus minder te maken hebben met het klimaat, zijn de grootste uitstoters van stikstofoxiden tevens grote uitstoters van broeikasgassen (wegverkeer en landbouw). 

Zes Graden
Mark Lynas
Jan van Arkel
(17 juli 2020)

We leven nu al in een wereld die 1°C warmer is dan die van onze grootouders. 2°C zal onze samenleving zwaar belasten en regenwouden en koraalriffen vernietigen. Dit staat al voor de deur. Ik geloof nu dat bij 3°C de beschaving ernstig in gevaar zal komen, terwijl bij 4°C een wereldwijde maatschappelijke ineenstorting dreigt en het ergste uitsterven op aarde sinds tientallen of zelfs honderden miljoenen jaren. Bij 5°C komen er enorme positieve terugkoppelingen op gang met zulke extreme gevolgen dat het grootste deel van de wereld er biologisch onleefbaar door wordt. Bij 6°C slaat het opwarmingsproces volledig op hol.

Het water komt
Rutger Bregman
De Correspondent
2020

De zeespiegel stijgt. Als we niets doen, kan de Watersnoodramp van 1953 zich herhalen. Tenzij we de strijd met het water aangaan. Als er nu één verhaal verteld moet worden, dan is dat het verhaal van Johan van Veen. Ingenieur. Vader van het Deltaplan. Een van de grootste Nederlanders aller tijden. Want het verhaal van Johan en de Watersnoodramp laat zien: we kunnen de strijd tegen het water opnieuw winnen. Daarom geeft de Postcodeloterij en de Correspondent het boek gratis weg.

Download de pdf

Het klimaat zijn wij. De wereld redden begint bij het ontbijt
Jonathan Safran Foer
Ambo|Anthos
2019

Nu pakt Jonathan Safran Foer het grootste thema van deze tijd aan: klimaatverandering.Om dit onderwerp concreter en daardoor urgenter te maken, herinnert Foer ons aan de kracht van gezamenlijke actie en geeft hij voorbeelden van succesverhalen uit het verleden als stimulans. Op deze manier – die van elk individu slechts een kleine inspanning vergt maar bij collectieve actie uiterst effectief is – kunnen we een van de grootste veroorzakers van klimaatverandering aanpakken: de bio-industrie.

De onbewoonbare Aarde
David Wallace-Wells
De Bezige Bij
2019

In De onbewoonbare aarde brengt David Wallace-Wells de laatste wetenschappelijke inzichten samen tot een schokkende aanklacht: we slagen er maar niet in om een betere toekomst voor ons te zien, laat staan dat we naar zo’n idee handelen. Wallace-Wells luidt de alarmklok en vertelt ons alles wat we niet willen maar wel moeten weten over klimaatverandering. Als we onze aanpak van dit probleem en onze manier van leven niet snel veranderen, zullen delen van de aarde door desastreuze ontwikkelingen in de nabije toekomst onbewoonbaar worden.

Wij zijn het klimaat
Anuna de Wever en Kyra Gantois
De Bezige Bij
2019
Vanaf ca. 13 jaar.

Klein boekje van de twee Belgische scholieren en klimaatactivisten Anuna (18) en Kyra (21) waarin zij vier brieven bundelden: de eerste “Aan politici en beleidsmensen’, de volgende “Aan onze ouders en grootouders’, de derde “Aan onze eigen generatie’ en de laatste “Aan jullie allemaal samen, jong en oud’. Ze spreken iedereen aan omdat “het klimaat ons allemaal, zonder uitzondering, aangaat.’ Op een prettige toon en in begrijpelijke taal zetten ze het klimaatprobleem uiteen. Ze spreken hun verbazing uit over het feit dat er zo (of te) weinig aan wordt gedaan. Ze vragen zich af waarom mensen hun kop in het zand steken en niet lijken te beseffen dat de klok doortikt. En ze roepen op om het probleem vooral in gezamenlijkheid aan te pakken. De scholieren begonnen met z’n tweeën maar organiseerden dit jaar al meerdere klimaatstakingen waar tienduizenden scholieren gehoor aan gaven. Een actueel relaas dat de lezer meteen wakker schudt.

Klimaat manifest. Hoog tijd voor een doorbraak in Europa
Bas Eickhout
Boom
2019

We worden overspoeld door slecht klimaatnieuws, alsof we onherroepelijk afstevenen op de afgrond. Maar de oplossingen om ervoor te zorgen dat de aarde niet verder opwarmt zijn er al. Om klimaatverandering tegen te gaan hebben we alleen wel samenwerking, lef en doorzettingsvermogen nodig. Brussel is de plek waar Europese landen zich kunnen verenigen. Tegen kortetermijnpolitiek, tegen machtsblokken als China en de VS, tegen kop-in-het-zand-gedrag. En vóór een eerlijk transportsysteem, voor winstgevende groene energiebronnen, voor een klimaatbeleid dat de vervuiler laat betalen. In dit Klimaatmanifest laat Bas Eickhout zien hoe we het verdrag van Parijs kunnen halen, en waarom dat ook nog eens belangrijk is voor de toekomstbestendigheid van onze Europese economie.

De groene illusie
Maarten van Andel
Dialoog
2018

De groene illusie is een boek met kritische vragen en nuchtere feiten over zonnepanelen en kernenergie, elektrische auto’s en aardolie. Een eyeopener voor iedereen die zich heeft laten overtuigen door de propaganda van klimaatactivisten en de groene industrie. En een wake-up call voor wie denkt dat de klimaatdoelen haalbaar zijn als we blijven autorijden, vliegen en shoppen.

Eerste Hulp bij Klimaatverandering
Anabella Meijer Rolf Schuttenhelm
Kanai
2018

Het is het boek dat je leest als al die praktische duurzaamheidsadviezen je het gevoel geven dat je leven saai en klote wordt. We staan aan de vooravond van de grootste transitie in de geschiedenis. Alles moet anders, je mag niks meer en er moet van alles. Daarom is de grootste uitdaging op dit moment niet de techniek. Het is de mens en zijn motivatie. En om die op te krikken, is meer lol onontbeerlijk.

De verborgen impact
Babette Porcelijn
Uitgeverij Q
2016

We hebben als Westerse consument veel meer impact dan we denken. Niet alleen met de ‘klassiekers’ auto, verwarming en elektra, maar juist aan de andere kant van de wereld, bij het maken en vervoeren van alle dingen die we dagelijks kopen. De meeste impact heeft al plaatsgevonden nog voordat we een product in de winkel kopen. Als je die verborgen impact ook meeneemt, kun je veel effectiever verduurzamen. Goed nieuws dus!

Climate change, A very short introduction
Mark Maslin
Oxford University Press
2013

In this wide-ranging Very Short Introduction to climate, Mark Maslin considers all aspects of the global climate system, exploring and explaining the different components that control climate on Earth. He considers the processes that allow energy to reach the Earth and how it is redistributed around the planet by the ocean-atmosphere system; the relationship and differences between climate and the weather; how climate has affected life on Earth and human
settlements; and the cyclic and quasi-cyclic features of climate such as the Milankovitch cycles and El Nino

Sustainable Energy without the hot air
Auteur: David J. C. MacKay
Uitgever: Cambridge
2008

Numbers, not adjectives is een van de motto’s van dit boek. De vraagstelling luidt: Is het technisch voorstelbaar dat een land als bijv. het Verenigd Koninkrijk volledig onafhankelijk kan worden van fossiele energie? Eventuele economische en sociale belemmeringen en mogelijke omgevingsfactoren worden buiten beschouwing gelaten. Om de vraag te beantwoorden wordt de totale energieconsumptie vergeleken met de totaal mogelijke energieproductie uit alle mogelijke hernieuwbare bronnen. De gebruikte kengetallen zijn uitgedrukt in kwh/persoon/dag. Handig want makkelijk te hanteren en toepasbaar in andere landen buiten het Verenigd Koninkrijk.

De auteur is bij uitstek deskundig en hij zegt dat hij het boek niet heeft geschreven om geld te verdienen. Het boek is daarom kosteloos te downloaden in pdf-formaat. Op https://www.withouthotair.com/translations.html zijn vele vertalingen te vinden. In het Nederlands bestaat helaas alleen een samenvatting.